Giám định tư pháp là gì
Giám định tư pháp là việc sử dụng kiến thức chuyên môn, kỹ thuật, nghiệp vụ của người có chuyên môn để kết luận về vấn đề chuyên môn trong vụ án dân sự khi có yêu cầu của cơ quan tiến hành tố tụng hoặc người tham gia tố tụng. Kết luận giám định không có giá trị bắt buộc như bản án nhưng là nguồn chứng cứ quan trọng trong quá trình giải quyết tranh chấp tại tòa án.
Các trường hợp cần giám định tư pháp trong vụ án dân sự
Tòa án có thể yêu cầu giám định hoặc các bên có thể chủ động yêu cầu giám định trong một số tình huống phổ biến như sau:
Giám định chữ ký trong hợp đồng, giấy nhận nợ, di chúc.
Giám định chữ viết để xác định tác giả văn bản.
Giám định thương tật để yêu cầu bồi thường thiệt hại.
Giám định tuổi, giới tính trong các vụ việc liên quan đến năng lực hành vi.
Giám định tài sản để xác định giá trị, tình trạng hoặc quyền sở hữu.
Giám định chất lượng công trình, vật liệu, hàng hóa.
Giám định âm thanh, hình ảnh, dữ liệu điện tử trong các chứng cứ kỹ thuật số.
Tùy tính chất vụ việc và yêu cầu của các bên, tòa án sẽ xem xét chấp nhận hay không việc trưng cầu giám định.
Ai có quyền yêu cầu giám định tư pháp trong vụ án dân sự
Theo Điều 93 Bộ luật Tố tụng dân sự 2015, các chủ thể sau đây có quyền yêu cầu giám định tư pháp:
Các đương sự trong vụ án như nguyên đơn, bị đơn, người có quyền lợi và nghĩa vụ liên quan.
Người đại diện hợp pháp của đương sự.
Người giám hộ trong trường hợp đương sự là người mất năng lực hành vi dân sự.
Các cơ quan tiến hành tố tụng như tòa án, viện kiểm sát có thể tự trưng cầu giám định khi thấy cần thiết.
Việc yêu cầu giám định cần lập thành văn bản, nêu rõ nội dung cần giám định, lý do, tài liệu liên quan và cơ sở đề xuất giám định.
Giám định do tòa án trưng cầu hay do đương sự yêu cầu
Có hai hình thức giám định trong tố tụng dân sự là giám định do tòa án trưng cầu và giám định theo yêu cầu của đương sự. Hai hình thức này có giá trị pháp lý tương đương nhưng có sự khác biệt rõ ràng.
Giám định do tòa án trưng cầu được thực hiện bởi cơ quan giám định tư pháp công lập hoặc cá nhân có đăng ký hành nghề giám định, được tòa án chỉ định.
Giám định theo yêu cầu của đương sự thường do đương sự trực tiếp liên hệ với tổ chức, cá nhân giám định để thực hiện, chi phí do người yêu cầu chi trả.
Trong nhiều trường hợp, kết quả giám định do đương sự tự thực hiện có thể bị bên kia phản bác, lúc đó tòa án sẽ ra quyết định trưng cầu lại để đảm bảo tính khách quan.
Hồ sơ yêu cầu giám định tư pháp gồm những gì
Mẫu đơn yêu cầu giám định (theo mẫu hoặc tự soạn)
Các tài liệu, chứng cứ cần giám định
Văn bản thể hiện sự đồng ý hoặc đề nghị của tòa án nếu có
Biên lai nộp tiền tạm ứng chi phí giám định
Văn bản yêu cầu cần ghi rõ người yêu cầu, nội dung cần giám định, lý do yêu cầu và gửi đến tổ chức hoặc cá nhân có đủ tư cách thực hiện giám định tư pháp.
Chi phí giám định tư pháp dân sự
Chi phí giám định bao gồm thù lao giám định viên, chi phí vật tư, chi phí đi lại, ăn ở nếu có. Theo Điều 159 Bộ luật Tố tụng dân sự 2015, chi phí giám định do đương sự yêu cầu thì người yêu cầu chi trả. Nếu do tòa án trưng cầu thì tùy theo kết quả xét xử, chi phí có thể được phân bổ cho một hoặc nhiều bên liên quan.
Trường hợp người yêu cầu không đủ khả năng tài chính, có thể làm đơn xin miễn hoặc giảm chi phí giám định kèm theo các giấy tờ chứng minh hoàn cảnh khó khăn.
Trách nhiệm và quyền của người giám định
Người giám định phải đảm bảo tính trung thực, khách quan, đúng pháp luật
Người giám định có quyền từ chối nếu nội dung vượt quá chuyên môn hoặc không đủ điều kiện thực hiện
Người giám định phải lập kết luận giám định bằng văn bản, gửi đúng thời hạn và chịu trách nhiệm về nội dung kết luận
Kết luận giám định tư pháp có thể bị yêu cầu giám định lại hoặc giám định bổ sung nếu có căn cứ nghi ngờ tính chính xác hoặc chưa rõ ràng.
Hạn chế và tranh cãi trong áp dụng giám định tư pháp
Một số khó khăn thường gặp khi yêu cầu giám định tư pháp trong thực tế.
Thời gian giám định kéo dài, ảnh hưởng tiến độ giải quyết vụ án.
Giám định viên không trung lập, gây nghi ngờ về kết luận.
Một số vụ việc có hai kết luận giám định trái ngược nhau, tòa án phải tự đánh giá và cân nhắc lựa chọn.
Có tình trạng tổ chức giám định từ chối giám định vì vụ việc đang trong quá trình tố tụng.
Các quy định về trình tự, hồ sơ giám định chưa rõ ràng khiến đương sự gặp khó khi thực hiện quyền
Để khắc phục các hạn chế trên, cần quy định chặt chẽ hơn về trách nhiệm của tổ chức giám định và cơ chế xử lý vi phạm kết luận giám định.
Kết luận
Giám định tư pháp là công cụ pháp lý quan trọng trong giải quyết các vụ án dân sự có yếu tố chuyên môn. Hiểu rõ khi nào cần giám định và ai có quyền yêu cầu là điều kiện tiên quyết để bảo vệ quyền lợi chính đáng trong tố tụng. Đương sự cần chuẩn bị đầy đủ hồ sơ, cân nhắc nội dung yêu cầu và lựa chọn đơn vị giám định có uy tín để tránh kéo dài tranh chấp hoặc dẫn đến phán quyết sai lệch. Việc tham khảo ý kiến luật sư ngay từ đầu cũng là cách giúp đương sự chủ động hơn khi quyết định yêu cầu giám định tư pháp.