Một bước ngoặt lớn trong hệ thống Tòa án Việt Nam
Từ ngày 01/7/2025, hệ thống Tòa án Việt Nam chính thức chuyển sang mô hình mới theo Nghị quyết 81/2025/UBTVQH15 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội. Theo đó, Tòa án nhân dân cấp huyện và Tòa án nhân dân cấp cao sẽ chấm dứt hoạt động, thay thế bằng một cấp trung gian mới: Tòa án nhân dân khu vực (TAND khu vực).
Đây không chỉ là thay đổi về tổ chức bộ máy, mà còn kéo theo hàng loạt điều chỉnh quan trọng trong thủ tục tố tụng dân sự, đặc biệt về thẩm quyền xét xử sơ thẩm, phúc thẩm và giám đốc thẩm. Đối với giới luật sư và những người đang, sẽ tham gia tố tụng, việc hiểu rõ những thay đổi này là điều kiện tiên quyết để bảo vệ tốt nhất quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự.
Những thay đổi quan trọng và các vấn đề pháp lý cần lưu ý
2.1. Cấu trúc hệ thống Tòa án mới và hệ quả pháp lý
Theo quy định mới, hệ thống Tòa án nhân dân gồm ba cấp:
-
Tòa án nhân dân tối cao
-
Tòa án nhân dân cấp tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương
-
Tòa án nhân dân khu vực (thay cho Tòa án cấp huyện)
Như vậy, Tòa án cấp cao bị bãi bỏ, còn TAND khu vực sẽ đảm nhận phần lớn công việc trước đây của TAND cấp huyện, đồng thời được mở rộng thẩm quyền. Việc thay đổi này đặt ra yêu cầu phải điều chỉnh hàng loạt quy định trong Bộ luật Tố tụng Dân sự (BLTTDS) và các văn bản liên quan để bảo đảm tính thống nhất.
2.2. Thẩm quyền xét xử sơ thẩm, phúc thẩm theo mô hình mới
TAND khu vực sẽ là cấp xét xử sơ thẩm chính đối với các vụ việc dân sự, hôn nhân – gia đình, kinh doanh – thương mại và hành chính thuộc địa bàn của nhiều đơn vị hành chính cấp huyện gộp lại.
TAND cấp tỉnh giữ vai trò xét xử phúc thẩm đối với các bản án, quyết định của TAND khu vực bị kháng cáo, kháng nghị. Ngoài ra, TAND cấp tỉnh cũng sẽ thực hiện giám đốc thẩm và tái thẩm đối với các bản án của TAND khu vực đã có hiệu lực pháp luật.
Sự thay đổi này đồng nghĩa với việc mọi hồ sơ, đơn khởi kiện, kháng cáo, kháng nghị… đều phải xác định lại đúng tòa có thẩm quyền, căn cứ vào lãnh thổ và cấp xét xử. Việc nộp sai có thể dẫn đến bị trả lại đơn hoặc chậm trễ trong bảo vệ quyền lợi của đương sự.
2.3. Thủ tục tố tụng được điều chỉnh đồng bộ
Cùng với việc tổ chức lại hệ thống tòa án, Luật số 85/2025/QH15 đã sửa đổi nhiều điều của Bộ luật Tố tụng Dân sự. Từ ngày 01/7/2025, cụm từ “Tòa án nhân dân cấp huyện” trong toàn bộ hệ thống pháp luật tố tụng sẽ được thay bằng “Tòa án nhân dân khu vực”.
Đặc biệt, các quy định về thẩm quyền kháng nghị, giám đốc thẩm và tái thẩm được sửa đổi để phù hợp với cơ cấu tòa mới. Những hồ sơ đang giải quyết dở dang tại tòa cấp huyện hoặc cấp cao sẽ được chuyển tiếp sang tòa tương ứng theo quy định chuyển tiếp, bảo đảm không gián đoạn hoạt động tố tụng.
3. Thẩm quyền giám đốc thẩm sau khi bỏ Tòa án cấp cao
Trước đây, các vụ án dân sự có bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật của TAND cấp tỉnh thường thuộc thẩm quyền giám đốc thẩm của TAND cấp cao. Tuy nhiên, từ ngày 01/7/2025, khi TAND cấp cao chấm dứt hoạt động, thẩm quyền này được phân định lại rõ ràng theo Điều 337 Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015 sửa đổi bởi Luật 85/2025/QH15, cụ thể như sau:
-
Ủy ban Thẩm phán Tòa án nhân dân cấp tỉnh
Có thẩm quyền giám đốc thẩm, tái thẩm đối với bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật của TAND khu vực trong phạm vi lãnh thổ.
-
Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao
Có thẩm quyền giám đốc thẩm, tái thẩm đối với bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật của TAND cấp tỉnh bị kháng nghị.
-
Trường hợp đặc biệt
Nếu cùng một vụ án dân sự có nhiều bản án, quyết định thuộc thẩm quyền giám đốc thẩm của cả hai cấp (cấp tỉnh và tối cao), thì TAND tối cao sẽ giám đốc thẩm toàn bộ vụ án để bảo đảm thống nhất phán quyết.
Như vậy, TAND cấp tỉnh giờ đây trở thành cấp giám đốc thẩm trung gian, thay thế hoàn toàn chức năng mà TAND cấp cao từng đảm nhiệm.
4. Tác động thực tiễn và khuyến nghị cho giới hành nghề
Sự thay đổi này đặt ra những thách thức đáng kể cho giới luật sư, đương sự và cả cơ quan tiến hành tố tụng.
-
Khi nộp đơn khởi kiện, cần kiểm tra kỹ xem vụ việc thuộc phạm vi của TAND khu vực nào, tránh sai thẩm quyền.
-
Khi làm đơn kháng cáo hoặc kháng nghị, phải xác định đúng cấp tòa phúc thẩm hoặc giám đốc thẩm theo mô hình mới.
-
Các vụ án đang xét xử hoặc chuẩn bị kháng nghị trước 01/7/2025 cần được rà soát, xác định rõ tòa tiếp tục thụ lý sau khi mô hình chuyển đổi.
-
Trong hành nghề, luật sư cần cập nhật và trích dẫn đúng điều luật sửa đổi (như Điều 331, 337, 357 BLTTDS sửa đổi) để bảo đảm giá trị pháp lý của văn bản.
Hiểu đúng để bảo vệ đúng quyền lợi
Việc thành lập Tòa án nhân dân khu vực và bãi bỏ Tòa án cấp huyện, cấp cao là một bước cải cách tư pháp quan trọng, nhằm tinh gọn bộ máy, nâng cao tính chuyên nghiệp và thống nhất của hệ thống Tòa án. Tuy nhiên, trong giai đoạn đầu triển khai, rất dễ xảy ra nhầm lẫn về thẩm quyền, cấp xét xử và thủ tục kháng nghị, đặc biệt ở lĩnh vực tố tụng dân sự.
Vì vậy, việc nắm vững mô hình tổ chức mới, hiểu rõ thẩm quyền giám đốc thẩm, tái thẩm, và cập nhật kịp thời quy định pháp luật sửa đổi là yếu tố then chốt giúp giới luật sư và người dân tránh sai sót, bảo vệ quyền lợi một cách hiệu quả, hợp pháp.
📍 CÔNG TY LUẬT TNHH VŨ & ĐỒNG NGHIỆP
🏢 16 Mạc Đĩnh Chi, P. Tân Tiến, TP. Nha Trang, Khánh Hòa
📩 Email: LawyerVuNhuHao@gmail.com
🌐 https://luatsukhanhhoa.com
☎️ Hotline/Zalo: 0914 086 292
🌎 Cộng đồng tư vấn pháp luật miễn phí: https://zalo.me/g/lttnup938