Hỏi: Thưa luật sư, xin luật sư giải đáp cho tôi thắc mắc sau: Cha mẹ tôi đã chết không để lại di chúc và có 6 người con có tên như sau: Tuấn, Bảo, Lan, Hiệp Long, Linh. Trong đó, có 3 người đã chết là: ông Tuấn, ông Long, ông Linh. Nhưng chỉ có ông Long (chưa lập gia đình) và ông Linh chết trước cha mẹ, còn ông Tuấn (chưa lập gia đình) thì chết sau cha mẹ. Lúc còn sống thì cha mẹ có làm hợp đồng tặng cho ông Hiệp một phần đất là 400 m2 đất nông nghiệp trên tổng số 1200 m2 đất của ông bà, còn lại 800 m2 nhưng ông Hiệp và vợ con ông chỉ dùng để ở, giữ và làm đó là nhà thờ cúng tổ tiên nhưng vẫn chưa làm giấy tách thửa. Và ông Hiệp có phần nuôi dưỡng cha mẹ lúc còn sống cho đến lúc cha mẹ chết. Nhưng hiện tại, khu đất này đang nằm trong diện quy hoạch, giải tỏa của nhà nước. Vậy cho tôi hỏi:
1. Các con của ông Linh có được hưởng thừa kế theo pháp luật quy định không? Nếu có thì phải làm những thủ tục như thế nào?
2. Cha mẹ lúc còn sống đã có chia đất cho ông Hiệp và ông Hiệp cũng có công nuôi dưỡng khi cha mẹ còn sống thì có còn được hưởng tài sản chung mà cha mẹ lúc chết để là lại mảnh đất 800 m2 không?
3. Khi thu hồi đất thì nhà nước sẽ hỗ trợ phần tái định cư? Như thế, phần tái định cư đó sẽ giải quyết như thế nào cho ổn thỏa cho các hàng thừa kế?
Đáp: Công ty Luật TNHH Vũ Như Hảo và Cộng sự xin giải đáp như sau:
1. Các con của ông Linh có được hưởng thừa kế theo pháp luật quy định không? Nếu có thì phải làm những thủ tục như thế nào?
1.1. Con có được hưởng thừa kế khi cha mất trước ông, bà mà không có di chúc
Theo Điều 652 Bộ Luật dân sự 2015 quy định:
“ Điều 652. Thừa kế thế vị
Trường hợp con của người để lại di sản chết trước hoặc cùng một thời điểm với người để lại di sản thì cháu được hưởng phần di sản mà cha hoặc mẹ của cháu được hưởng nếu còn sống; nếu cháu cũng chết trước hoặc cùng một thời điểm với người để lại di sản thì chắt được hưởng phần di sản mà cha hoặc mẹ của chắt được hưởng nếu còn sống.”
Như vậy, các con của ông Linh được hưởng thừa kế theo pháp luật quy định.
Theo quy định tại Bộ Luật dân sự 2015 sau khi có thông báo về việc mở thừa kế hoặc di chúc được công bố, những người thừa kế có thể họp mặt để thỏa thuận về cách thức phân chia di sản. Việc phân chia di sản phải có đầy đủ những người thừa kế theo hàng và thừa kế thế vị (trường hợp thừa kế theo pháp luật). Đây là quyền của những người thừa kế. Thủ tục phân chia di sản thừa kế được pháp luật quy định khác nhau đối với từng loại di sản.
Vì di sản ở đây là quyền sử dụng đất nên những người thừa kế phải phân chia theo đúng trình tự thủ tục theo quy định: Văn bản thỏa thuận phân chia di sản thừa kế. Văn bản thừa kế phải được công chứng tại tổ chức công chứng hoặc chứng thực tại Ủy ban nhân dân cấp xã nơi chưa có tổ chức công chứng.
Như vậy, người thừa kế thế vị có quyền hưởng thừa kế ngang hàng với những người thuộc hàng thừa kế.
1.2. Thành phần hồ sơ khai nhận di sản thừa kế cần chuẩn bị bao gồm:
- CMND, CCCD hoặc hộ chiếu của từng người;
- Hộ khẩu hoặc Giấy xác nhận thông tin cư trú;
- Giấy đăng ký kết hôn, giấy xác nhận hôn nhân thực tế hoặc xác nhận độc thân (gồm: người hưởng di sản và người để lại di sản);
- Giấy khai sinh, Giấy xác nhận con nuôi; bản án, sơ yếu lý lịch, các giấy tờ khác chứng minh quan hệ giữa người để lại di sản và người hưởng di sản thừa kế;
- Giấy chứng tử của người để lại di sản, giấy báo tử, bản án tuyên bố đã;
- Giấy tờ chứng minh quyền sử dụng, quyền sở hữu tài sản là di sản thừa kế: Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất; Giấy chứng nhận quyền sở hữu nhà ở và quyền sử dụng đất, do UBND cấp; Giấy chứng nhận quyền sở hữu công trình trên đất, các loại giấy tờ khác về nhà ở (bản chính kèm bản sao); Giấy phép mua bán, chuyển dịch nhà cửa - hợp thức hóa do UBND quận/huyện cấp có xác nhận của Phòng thuế trước bạ và thổ trạch; Văn tự bán nhà được UBND chứng nhận (nếu có); Biên lai thu thuế nhà đất (nếu có)
- Giấy phép xây dựng (nếu có)
- Biên bản kiểm tra công trrình hoàn thành (nếu có)
- Bản vẽ do cơ quan, đơn vị có thẩm quyền thực hiện, đã được UBND hoặc Phòng Tài nguyên và môi trường xác nhận kiểm tra nội nghiệp, quy hoạch (nếu có)
2. Cha mẹ lúc còn sống đã có chia đất cho ông Hiệp và ông Hiệp cũng có công nuôi dưỡng khi cha mẹ còn sống thì có còn được hưởng tài sản chung mà cha mẹ lúc chết để là lại mảnh đất 800 m2 không?
Theo quy định tại Điều 650 và Điều 651 Bộ Luật dân sự 2015 quy định về thừa kế theo pháp luật như sau:
"Điều 650. Những trường hợp thừa kế theo pháp luật
1. Thừa kế theo pháp luật được áp dụng trong những trường hợp sau đây:
a) Không có di chúc;
b) Di chúc không hợp pháp;
c) Những người thừa kế theo di chúc đều chết trước hoặc chết cùng thời điểm với người lập di chúc; cơ quan, tổ chức được hưởng thừa kế theo di chúc không còn vào thời điểm mở thừa kế;
d) Những người được chỉ định làm người thừa kế theo di chúc mà không có quyền hưởng di sản hoặc từ chối quyền nhận di sản.
2. Thừa kế theo pháp luật cũng được áp dụng đối với các phần di sản sau đây:
a) Phần di sản không được định đoạt trong di chúc;
b) Phần di sản có liên quan đến phần của di chúc không có hiệu lực pháp luật;
c) Phần di sản có liên quan đến người được thừa kế theo di chúc nhưng họ không có quyền hưởng di sản, từ chối quyền nhận di sản, chết trước hoặc chết cùng thời điểm với người lập di chúc; liên quan đến cơ quan, tổ chức được hưởng di sản theo di chúc, nhưng không còn vào thời điểm mở thừa kế.
Điều 651. Người thừa kế theo pháp luật
1. Những người thừa kế theo pháp luật được quy định theo thứ tự sau đây:
a) Hàng thừa kế thứ nhất gồm: vợ, chồng, cha đẻ, mẹ đẻ, cha nuôi, mẹ nuôi, con đẻ, con nuôi của người chết;
b) Hàng thừa kế thứ hai gồm: ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại, anh ruột, chị ruột, em ruột của người chết; cháu ruột của người chết mà người chết là ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại;
c) Hàng thừa kế thứ ba gồm: cụ nội, cụ ngoại của người chết; bác ruột, chú ruột, cậu ruột, cô ruột, dì ruột của người chết; cháu ruột của người chết mà người chết là bác ruột, chú ruột, cậu ruột, cô ruột, dì ruột, chắt ruột của người chết mà người chết là cụ nội, cụ ngoại.
2. Những người thừa kế cùng hàng được hưởng phần di sản bằng nhau.
3. Những người ở hàng thừa kế sau chỉ được hưởng thừa kế, nếu không còn ai ở hàng thừa kế trước do đã chết, không có quyền hưởng di sản, bị truất quyền hưởng di sản hoặc từ chối nhận di sản".
Như vậy, ngoài chỗ đất đã được tặng cho khi còn sống, số đất còn lại trong 1200 m2 đất kia được coi là di sản và được chia cho những người thừa kế. Ông Hiệp lả một trong những người được hưởng di sản thừa kế theo pháp luật nên vẫn được nhận phần tài sản chung mà cha mẹ lúc chết để lại là phần còn lại của mảnh đất 1200 m2 tức 800 m2.
3. Phần tái định cư đó sẽ giải quyết như thế nào cho ổn thỏa cho các hàng thừa kế?
Theo quy định tại Điều 676 Bộ Luật dân sự 2015 quy định về người thừa kế theo pháp luật:
"Điều 676. Người thừa kế theo pháp luật
1. Những người thừa kế theo pháp luật được quy định theo thứ tự sau đây:
a) Hàng thừa kế thứ nhất gồm: vợ, chồng, cha đẻ, mẹ đẻ, cha nuôi, mẹ nuôi, con đẻ, con nuôi của người chết;
b) Hàng thừa kế thứ hai gồm: ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại, anh ruột, chị ruột, em ruột của người chết; cháu ruột của người chết mà người chết là ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại;
c) Hàng thừa kế thứ ba gồm: cụ nội, cụ ngoại của người chết; bác ruột, chú ruột, cậu ruột, cô ruột, dì ruột của người chết; cháu ruột của người chết mà người chết là bác ruột, chú ruột, cậu ruột, cô ruột, dì ruột, chắt ruột của người chết mà người chết là cụ nội, cụ ngoại.
2. Những người thừa kế cùng hàng được hưởng phần di sản bằng nhau.
3. Những người ở hàng thừa kế sau chỉ được hưởng thừa kế, nếu không còn ai ở hàng thừa kế trước do đã chết, không có quyền hưởng di sản, bị truất quyền hưởng di sản hoặc từ chối nhận di sản".
Như vậy, phần tái định cư cũng là phần di sản thừa kế nên sẽ được chia đều cho những người cùng hàng thừa kế và thừa kế thế vị.