TRƯỜNG HỢP NÀO PHẢI TRƯNG CẦU GIÁM ĐỊNH PHÁP Y TÂM THẦN

1. Trưng cầu giám định pháp y tâm thần là gì?

Trưng cầu giám định pháp y tâm thần là quy trình pháp lý được áp dụng trong các vụ án hình sự để xác định trạng thái tâm thần của bị can. Quá trình này thường được thực hiện khi có nghi ngờ về tình trạng tâm thần của bị can có thể ảnh hưởng đến khả năng hiểu biết hoặc kiểm soát hành vi của họ trong thời điểm phạm tội.

Trưng cầu giám định tâm thần là một hoạt động điều tra của cơ quan chức năng giám định và được tiến hành theo trình tự, thủ tục tố tụng hình sự qua đó có đầy đủ cơ sở, chứng cứ để tiến hành xác minh và phục vụ công tác điều tra, tố tụng. Kết quả của quá trình giám định tâm thần có thể ảnh hưởng đến quyết định của tòa án về việc bị can có phải chịu trách nhiệm pháp lý hay không, và trong một số trường hợp, có thể dẫn đến việc quyết định về sự phạm tội và các biện pháp xử lý pháp lý phù hợp.

2. Trường hợp nào sẽ phải trưng cầu giám định bệnh tâm thần?

Điều 206 Bộ luật tố tụng hình sự quy định các trường hợp bắt buộc phải trưng cầu giám định như sau:

"1. Tình trạng tâm thần của người bị buộc tội khi có sự nghi ngờ về năng lực trách nhiệm hình sự của họ; tình trạng tâm thần của người làm chứng hoặc bị hại khi có sự nghi ngờ về khả năng nhận thức, khả năng khai báo đúng đắn về những tình tiết của vụ án;

2. Tuổi của bị can, bị cáo, bị hại nếu việc đó có ý nghĩa đối với việc giải quyết vụ án và không có tài liệu để xác định chính xác tuổi của họ hoặc có nghi ngờ về tính xác thực của những tài liệu đó;

3. Nguyên nhân chết người;

4. Tính chất thương tích, mức độ tổn hại sức khoẻ hoặc khả năng lao động;

5. Chất ma tuý, vũ khí quân dụng, vật liệu nổ, chất cháy, chất độc, chất phóng xạ, tiền giả, vàng, bạc, kim khí quý, đá quý, đồ cổ;

6. Mức độ ô nhiễm môi trường."

Theo đó, khi có sự nghi ngờ về năng lực trách nhiệm hình sự của người bị buộc tội; tình trạng tâm thần của người làm chứng hoặc bị hại khi có sự nghi ngờ về khả năng nhận thức, khả năng khai báo đúng đắn về những tình tiết của vụ án thì buộc phải thực hiện thủ tục trưng cầu giám định để phục vụ quá trình giải quyết vụ án.

3. Thủ tục giám định pháp y tâm thần

Bước 1:  Đề nghị trưng cầu giám định.

Khi thuộc trong các trường hợp bắt buộc phải trưng cầu giám định theo Điều 206 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 hoặc khi xét thấy cần thiết thì cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng sẽ ra quyết định trưng cầu giám định.

Bước 2: Xem xét ra quyết định Trong thời hạn 07 ngày kể từ ngày nhận được văn bản đề nghị, cơ quan tiến hành tố tụng phải xem xét, ra quyết định trưng cầu giám định.

Trường hợp không chấp nhận đề nghị thì thông báo cho người đã đề nghị giám định biết bằng văn bản và nêu rõ lý do. Hết thời hạn này hoặc kể từ ngày nhận được thông báo từ chối trưng cầu giám định của cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng thì người đề nghị giám định có quyền tự mình yêu cầu giám định.

Bước 3: Tiến hành giám định Việc giám định có thể tiến hành tại cơ quan giám định hoặc tại nơi tiến hành điều tra vụ án ngay sau khi có quyết định trưng cầu, yêu cầu giám định.

Bước 4: Ra kết luận giám định:

Kết luận giám định phải ghi rõ kết quả giám định đối với những nội dung đã được trưng cầu, yêu cầu và những nội dung khác theo quy định của Luật Giám định tư pháp. Kết luận giám định phải gửi cho cơ quan đã trưng cầu, người yêu cầu giám định và Viện kiểm sát thực hành quyền công tố và kiểm sát điều tra. 

Bước 5: Giám định bổ sung, giám định lại:

Việc giám định bổ sung được tiến hành trong trường hợp:

Nội dung kết luận giám định chưa rõ, chưa đầy đủ;

• Khi phát sinh vấn đề mới cần phải giám định liên quan đến tình tiết của vụ án đã có kết luận giám định trước đó.
• Việc giám định lại được thực hiện khi có nghi ngờ kết luận giám định lần đầu không chính xác.

Việc giám định lại phải do người giám định khác thực hiện.